بیمه حمل و نقل کالا یا بیمه باربری، قدیمی ترین رشته در بیمه های بازرگانی است. در این نوع بیمه خسارت های وارد شده با کالا در اثر وقوع خطرهای بیمه شده در مسیر حمل، جبران می شود. با توجه به اینکه افراد ذینفع در معاملات بین المللی (خریدار، فروشنده بانک و شرکت های حمل و نقل) ملیت های مختلفی دارند و در هر کشور، قوانین و مقررات خاصی حاکم است، برای هماهنگی بیشتر در اکثر کشورهای دنیا از شرایط یکسانی برای ارائه پوشش بیمه نامه های حمل و نقل استفاده می شود.
در این بیمه بیمه گر در مقابل حق بیمهای که از بیمه گذار دریافت میکند متعهد میشود در جریان حمل کالا از نقطهای به نقطه دیگر در نتیجه وقوع خطرهای موضوع بیمه، در صورتی که کالا تلف شده و یا دچار خسارت شود و یا بیمه گذار در رابطه با این خطرات هزینهای متحمل شود، زیان وارد شده را بپردازد. در ادامه به بیمه حمل و نقل کالا ایران بیشتر خواهیم پرداخت.
بیمه حمل و نقل کالا ایران به دو شکل ساده و عمومی (تابع قرارداد کلی) صادر میشود :
بیمه حمل و نقل ساده :
بیمه حمل و نقل کالا، بیمهای است که برای حمل کالای معینی صادر میشود و در آن مشخصات مورد بیمه از جمله نوع کالا، مقدار و ارزش کالا، طریق و نحوه حمل و موضوعات دیگری که تعیین کننده حقوق و تعهدات طرفین قرارداد است قید میشود.
مثلاً شخصی تصمیم به حمل مقدار معینی ماشینآلات از کشوری به کشور دیگر دارد که نوع و مقدار و مشخصات آن معلوم است، میتواند برای آن درخواست بیمه کند.
در چنین صورتی برای بیمهگذار بیمهای صادر میشود که در آن کلیه مشخصات مربوط به مورد بیمه و وضعیت حمل ذکر میشود.
با صدور این بیمه بیمهگذار موظف است حق بیمه مربوط را که در بیمه تعیین شده بپردازد و بیمهگر نیز در مقابل متعهد جبران خسارتهای احتمالی وارد به مورد بیمه در جریان حمل از مبدا تا مقصد طبق شرایط بیمه خواهد بود.
بنا به آنچه گفته شد لازمه صدور بیمه حمل و نقل کالا ایران این است که بیمهگذار قبلاً از وضعیت مورد بیمه و چگونگی حمل آن اطلاع داشته و این اطلاعات را در اختیار بیمهگر قرار دهد و این ترتیبی است که در مورد هر حمل باید رعایت شود و در صورتیکه بیمهگذار مراجعات زیادی داشته باشد و کالاهای مختلفی را در معرض حمل و نقل قرار دهد، برای هر مورد باید بیمه جداگانهای از بیمهگر دریافت نماید.
با صدور یک بیمه ساده بیمهگذار ملزم نخواهد بود کالای مورد بیمه را یکجا حمل کند. حمل به دفعات نیز مجاز است اما آنچه حائز اهمیت میباشد این است که ارزش کل مورد بیمه و موضوعات دیگری که مطرح شد باید معلوم بوده و در بیمه قید گردد.
بیمه حمل و نقل عمومی :
در برخی مواقع، صدور بیمههای حمل و نقل ساده (بیمههای باربری داخلی، خارجی و ترانزیت) به دلیل تعداد بالای تکرار آن مقرون به صرفه نمیباشند.
به عنوان مثال، شرکت واردکننده قطعه خاصی که سالیانه چندین پارت کالا را وارد کشور میکند، تکمیل فرم بیمههای ساده برای هر بار ورود کالا کاری زمانبر و سخت میباشد.
در این موارد، از بیمههای عمومی که قراردادی است میان بیمهگر و بیمهگذار استفاده میشود.
از طرفی میتوان مدت اعتبار را از دیگر وجوه تمایز میان بیمه با قرارداد دانست.
این بیمهها معمولاً یکساله میباشند ولی برای قرارداد محدودیت زمانی وجود ندارد.
بیمه حمل و نقل کالا عمومی یک قرارداد کلی است که بین بیمهگر و بیمهگذار منعقد میگردد و در آن شرایط اصلی بیمه و رئوس کلی حقوق و تعهدات طرفین معین میشود.
البته مشخصات محمولات و نحوه حمل آنها زمانی به اطلاع بیمهگر میرسد که بیمهگذار اقدام به حمل کالا میکند.
با صدور چنین قراردادهایی کلیه حمل و نقلهایی که بیمهگذار در آینده انجام میدهد تحت پوشش بیمه قرار میگیرد.
این بیمه مشروط بر این است که بیمهگذار مشخصات و نحوه حمل کالا و وسیله حمل، مبدا و مقصد و به طور کلی آنچه که در بیمهنامه پیشبینی نشده و احتیاج به تصریح دارد، قبل از حمل به اطلاع بیمهگر برساند تا بیمهگر نسبت به صدور گواهی بیمه اقدام نماید.
بدیهی است این اطلاعات باید قبل از شروع حمل به اطلاع بیمهگر برسد مگر اینکه ترتیب دیگری در قرارداد مورد توافق قرار گرفته باشد.